اصول مذهب شیعه، باورهای بنیادین مذهب تشیع شامل توحید، نبوت، معاد، عدل و امامت است. به باور شیعیان، انکار هر کدام از سه اصل نخست (توحید، نبوت و معاد) که اصول دین هستند موجب کفر میشود اما باور نداشتن به هر کدام از دو اصل عدل و امامت، موجب خروج از مذهب تشیع میگردد نه دین اسلام. قرار گرفتن امامت ذیل اصول دین باعث تمایز شیعه از سایر فرق اسلامی شده و آنان را به همین دلیل امامیه میخوانند. همچنین اعتقاد به اصل عدالت، معتزله را نیز از اشاعره متمایز کرده است و باعث نامگذاری شیعه و معتزله به عدلیه شده است.
جایگاه
اصول مذهب شیعه، به اصلهای پنجگانهای (توحید، نبوت، معاد، امامت و عدل) گفته میشود که پایه و اساس مذهب شیعه را تشکیل میدهند. اعتقاد داشتن به همه این اصول، باعث میشود فرد شیعه محسوب شود و اعتقاد نداشتن به هر کدام از آنها، او را از مذهب تشیع خارج میکند. البته سه اصل توحید، نبوت و معاد از اصول دین هستند که باور نداشتن به هر کدام از آنها موجب کُفر و خروج از دین اسلام نیز میگردد.
اصول اختصاصی
امامت و عدل دو اصل اختصاصی مذهب تشیع هستند:
امامت
امامت (رهبری جامعه اسلامی و جانشینی حضرت محمد(ص)) منصبی الهی است و از سوی خدا، دوازده تن از فرزندان پیامبر(ص) به این مقام منصوب شدهاند. اسامی امامان به ترتیب امامت چنین است: امام علی(ع)، امام حسن(ع)، امام حسین(ع)، امام سجاد(ع)، امام باقر(ع)، امام صادق(ع)، امام کاظم(ع)، امام رضا(ع)، امام جواد(ع)، امام هادی(ع)، امام عسکری(ع)، امام مهدی(عج).
چرایی قرارگرفتن امامت جزو اصول مذهب
به گفته محمدحسین کاشفالغطاء در کتاب اصل الشیعه و اصولها، امامت اصلی است که شیعه را از دیگر فرق اسلامی متمایز میکند. بهخاطر همین قائلان به امامتِ امامان دوازدهگانه به امامیه مشهورند و امامت جزو اصول مذهب شیعه قرار گرفته است و کسی که آن را قبول نداشته باشد از دایره تشیع خارج میگردد.
عدل
باور به اینکه خداوند چه در نظام تکوین و چه در نظام تشریع به حق رفتار میکند و ظلم نمیکند. عدلیه (شیعه و معتزله)، حسن و قبح اشیاء را عقلی میدانند و معتقدند اینکه خداوند عادل است به این معنا است که او براساس خوب بودن اشیاء عمل میکند، و ظلم را به جهت قبیح بودن آن انجام نمیدهد. در مقابل، اشاعره معتقدند ملاک عادلانه بودن یک رفتار، عمل خداوند است و هر چه خدا انجام دهد نیکو و عدل است حتی اگر با نگاه انسانها ظلم باشد.
چرایی قرار گرفتن عدل جزو اصول مذهب
به گفته مصباح یزدی، فیلسوف شیعه (۱۳۱۳-۱۳۹۹ش)، عدل به خاطر اهمیتی که در علم کلام دارد از اصول مذهب شیعه و معتزله محسوب شده است. همچنین مرتضی مطهری، متفکر شیعه (۱۲۹۸-۱۳۵۸ش)، علت اینکه عدل جزو اصول مذهب شیعه قرار گرفته است را، پیدایش عقایدی همچون انکار آزادی و اختیار انسان در میان مسلمانان میدانست که بر اساس آنها کیفر دادن انسانِ مجبور با عدالت خدا سازگار نبود. شیعه و معتزله، مجبور بودنِ انسان را منافی عدل الهی میدانستند و به همین خاطر به عدلیه مشهور شدند.
اصول دین اسلام
•توحید: باور به وجود خدا، یگانگی و شریک نداشتن او.
• نبوت: باور به اینکه خدا، افرادی را برای هدایت مردم به پیامبری مبعوث کرده است. اولین پیامبر حضرت آدم(ع) و آخرین پیامبر حضرت محمد(ص) است.
• معاد: باور به اینکه انسان پس از مرگ، زنده میشود و به اعمال نیک و بد او رسیدگی خواهد شد.
منبع
