بعثت به برگزیده شدن حضرت محمد (ص) به پیامبری از طرف خداوند و آغاز رسالت ایشان گفته می شود. بعثت بنابر روایات و اسناد اسلامی در بیست و هفتمین روز از ماه رجب در سال چهلم عام الفیل می باشد. بعثت از ریشه «ب- ع- ث» به معنای ارسال و برانگیختن یا روانه کردن است. در کاربردهای گوناگون این ریشه، مفهومی مرکب از برگزیدن و فرستادن لحاظ شده که از آن به «برانگیختن» تعبیر می‌شود.
در اصطلاح دینی و کلام اسلامی، بعثت به برانگیختن پیامبران از سوی خدا برای هدایت مردمان اطلاق می‌شود. این مفهوم برگرفته از آیات قرآن کریم است و در آیاتی مانند (وَ لَقَدْ بَعَثْنا فی کُلِّ اُمَّهٍ رَسُولاً اَنِ اعْبُدُوا اللهَ وَ اجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ) (سوره نحل آیه ۳۶؛ سوره بقره آیه ۲۱؛ سوره اسراء آیه ۱۵ ) طرح شده است. مفهوم عام بعثت به برانگیخته شدن هر پیامبری اطلاق می‌گردد؛ ولی به دلیل برتری پیامبر (ص) و خاتمیت ایشان و نیز کاربرد بیشتر این اصطلاح در فرهنگ اسلامی، دامنه معنایی این اصطلاح محدود گشته و تنها به بعثت محمد بن عبدالله (ص) اطلاق شده است.
بعثت پیامبر اسلام (ص) یکی از مهمترین روز ها در تمام تاریخ بشریت می باشد زیرا در این روز آخرین بر گزیده خداوند جهت هدایت بشر به جهانیان معرفی می گردد. بعد از عروج حضرت عیسی (ع) به آسمان به اذن خدای متعال در حدود ۶۰۰ سال انسان ها از نعمت داشتن پیامبر و ارتباط وحی محروم بودند. خدا در قرآن از این دوران با عنوان فترت یاد می کند. فترت اسم مصدر ثلاثی مجرد «فتر»، به معنای مدت سکون و آرامش است. برای فترت و فتر در لغت عرب معانی مختلفی ذکر شده است. راغب اصفهانی، فتر و فتور را «سکون بعد از حدت» و «ضعف بعد از قوت» معنا کرده است. «فترت» در اصطلاح دینی، به مدت زمان بین دو پیامبر و نیز مدت کوتاهی از انقطاع وحی در دوران رسالت پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) گفته می‌شود. این کلمه یک بار در قرآن کریم آمده و به فاصلۀ زمانی بین حضرت عیسی (علیه‌السّلام) و رسول گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اشاره کرده است. «یا اهل الکتاب قد جاءکم رسولنا یبین لکم علی فتره من الرسل ان تقولوا ما جاءنا من بشیر و لا نذیر فقد جاءکم بشیر و نذیر و الله علی کل شیء قدیر؛ اى اهل کتاب، همانا فرستاده ما نزد شما آمد، که در دوران انقطاع و بریده شدن سلسله رسولان میان عیسى (ع) و محمّد (ص) معارف دینى را براى شما بیان مى‌کند تا مبادا (در روز قیامت) بگویید: براى ما هیچ مژده دهنده و بیم کننده‌اى نیامد. پس حقّا که شما را مژده دهنده و بیم کننده‌اى آمد، و خدا بر هر چیز تواناست.»
زمان و مکان بعثت پیامبر اسلام (ص)
بعثت پیامبر اکرم(ص) بنابر مشهور در ۴۰ سالگی و بنا به قولی، در ۴۳ سالگی حضرت محمد(ص) رخ داده است. طبق گفته مورخان، بعثت چهل سال پس از عام الفیل و بیستمین سال حکومت خسرو پرویز بر ایران روی داده است. برخی از منابع ۱۷ یا ۱۸ رمضان، یا یکی از روزهای ربیع الاول را روز بعثت دانسته‌اند، و قول مشهور در میان شیعیان ۲۷ رجب است. پیامبر در غار حرا به نبوت رسید.
غار حرا
مکه شهری است که در اطراف آن تپه های زیادی وجود دارد و اعراب این تپه ها را به اسم کوه می خوانند. غار حرا در بالای یکی از این کوه ها به نام « جبل النور» قرار دارد. این کوه در شمال مکه قرار دارد و به فاصله نیم ساعت می توان به قله آن صعود نمود. ظاهر این کوه را تخته سنگ های سیاهی تشکیل می دهد و کوچک ترین آثار حیات در آن دیده نمی شود. ارتفاع غار حرا به قدری است که انسان می تواند در آن بایستد بدون این که سرش به سقف بخورد. طول غار هم به قدری است که انسان می تواند در آن دراز بکشد و با توجه به این که مدخل غار رو به کعبه است از داخل غار کعبه قابل مشاهده است. قسمتی از داخل غار حرا با نور خورشید روشن می شود و قسمت های دیگر آن در تاریکی دائمی فرو رفته است.
چرا پیامبر (ص) پیش از بعثت به غار حرا می رفتند
حضرت محمد (ص) پیش از بعثت به سنت پدربرگشان حضرت عبدالمطلب برای اعتکاف به غار حرا می رفتند. ابن اثیر مى نویسد: «عبد المطلب» نخستین کسى بود که در کوه «حرا» به اعتکاف پرداخت و چون ماه رمضان مى رسید، به کوه «حرا» مى رفت و در تمام ماه بی نوایان را اطعام مى کرد و در صد و بیست سالگى وفات یافت.
حضرت امیرالمؤمنان علی (ع) می فرمایند:
«و لقد کان یتجاور فى کلّ سنه بحراء، فأراه و لا یراه غیرى …» یعنی رسول خدا (ص) هر سال مدتى را در کوه «حرا» به عزلت و تنهایى مى گذراند و پیش از رسیدن وحى خواب هاى صادق مى دید و خلوت و تنهایى را بیش از هر چیز دوست مى داشت و در دره هاى مکه بر هر سنگ و درختى که گذر مى کرد درود «السلام علیک یا رسول اللّه» را مى شنید، و چون به راست و چپ و پشت سر مى نگریست چیزى جز درخت و سنگ نمى دید.
«ابن اسحاق» می گوید که پیامبر در هر سال یک ماه را برای اعتکاف به غار حرا می رفت و بنا بر بعضی روایات این ماه ماه رمضان بود. ایشان در این ماه مساکین را اطعام می فرمودند و چون اعتکافشان پایان می پذیرفت هفت بار یا هر چند بار که خدا می خواست به دور خانه خدا طواف می فرمودند و سپس به خانه می رفتند.
پیامبر تنها در غار حرا
در برابر این نقل ها، ابن حزم می گوید: رسول خدا (ص) به تنهایی به غار حرا می رفت و خداوند علاقه این کار را در دل او انداخته بود، هیچ کس رسول خدا (ص) را به این کار دستور نداده، و هیچ کس پیش از وی این کار را نکرده بود که وی به او تأسی جوید؛ این اقدامی بود که تنها خواست خداوند بود. آن حضرت شب ها و روزهایی را در آنجا گذراند تا آن که وحی بر او نازل شد. آنچه قطعی است همین که تنها رسول خدا (ص) چنین می کرده و بعید می‌نماید که پیش از او چنین سنتی به صورت جدی وجود داشته باشد.
در بیشتر نقل ها آمده است که آن حضرت در غار حرا تنها بوده و هر از چندی مقداری طعام از مکه برای او به غار آورده و پس از تمام شدن، بار دیگر برای چند روز چنین می کرده است. اما نقلی نیز حکایت از آن دارد که خانواده او نیز با وی بوده است.
درباره کیفیت تحنّث گزارشی به دست نیامد، جز آن که به حدس قوی خلوت گزینی، تفکر در صنع الهی و عبودیت حق، مهمترین اعمالی است که در این‌گونه اعتکاف ها رایج است. در واقع باید گفت این خلوت گزینی آغاز حیات روحانی و وحیانی رسول اکرم (ص) و مقدمه ای برای بعثت و نزول وحی بر آن حضرت به شمار می رفته است. گفته شده که نشستن در غار حرا همراه با سه چیز بوده: یکی خلوت، دیگری تعبد و سوم نگاه به کعبه از فراز غار حراء.
روایات نخستین وحی
مجموع روایاتی که درباره نخستین وحی به دست آمده، از برخی صحابه گزارش شده که میان منقولات آن‌ها اشتراک و افتراق موضوعی وجود دارد. در روایت ابن اسحق گزارش شده که عبدالله بن زبیر از عبید بن عمیر لیثی می‌خواهد حکایت بعثت را گزارش نماید. روایت‌های دیگر رویداد بعثت از عایشه، ابن عباس و برخی که شهرت کمتری دارند، گزارش شده است. حضور آل زبیر در این رخداد تا حدودی که مربوط به ورقه بن نوفل و خدیجه است که هر دو از طایفه بنی‌اسد هستند و نیز تاکید بر نقش ورقه، نمایان است.
نقل مشهور درباره این رویداد، مستند به گزارشی از عایشه است که در جوامع حدیثی اهل سنت گزارش شده است. بر پایه این نقل، هنگامی که حضرت در حال عبادت بود، حالت ویژه به ایشان دست داد و در آن وضع، فرشته‌ای را دید که با پارچه‌ای دیبا نزد وی آمد و به او عرضه داشت: بخوان! حضرت پاسخ داد که نمی‌تواند بخواند. فرشته او را سخت فشرد و سپس درخواست خواندن نمود و همان جواب را شنید. در فشار سوم، ناگهان وی احساس کرد می‌تواند لوحی را که در دست فرشته است، بخواند.
با وجود شهرت زیاد، این روایت از چند جهت ایراد دارد. راوی اصلی این حدیث عایشه بنت ابی‌بکر در روزگار بعثت یا هنوز به دنیا نیامده بود و یا سه یا هفت ساله بود. بر پایه قواعد دانش حدیث، او نمی‌تواند راوی این حدیث باشد. دیگر راویان این روایت نیز همگی از دیدگاه اهل حدیث، مطرود و ضعیف هستند. بر پایه این روایت، پیامبر پیش از سخن ورقه در صحت رسالت خویش شک داشته و تنها به واسطه سخن ورقه به مبعوث شدن خویش اطمینان یافت؛ ولی بر پایه روایت‌های صحیح، وی از نخست به رسالت خویش آگاه بود.
بر پایه این روایات، هنگامی که حضرت رسول در غار حراء بود، وحی بر وی نازل شد و سپس او با سرور و شادی از کرامتی که خداوند به وی ارزانی داشته بود، به سوی خانواده خویش بازگشت، درحالی که به رسالت خویش اطمینان داشت و هیچ شکی در صحت آن چه دیده بود، نمی‌ورزید. از سوی دیگر، بر پایه ظاهر روایت گزارش شده از عایشه، پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از خواندن مطلبی که بر دیبایی نوشته شده بود، اظهار ناتوانی نمود؛ اما وحی عبارت است از القای کلام خداوند به قلب پیامبر که نوعی آگاهی درونی است.
مبعت پیامبر اسلام نخستین رخداد مهم در تاریخ مسلمانان بود و عمر پیشنهاد داد که مبدا تاریخ مسلمانان قرار گیرد؛ ولی این امر تحقق نیافت و با پیشنهاد علی (ع) هجرت رسول خدا به عنوان مبدا تاریخ مسلمانان قرار گرفت.
ماجرای آغاز رسالت پیامبر
عبدالحسین زرین‌کوب:
«در پایان روزگار ساسانیان که ایران و بیزانس دو دولت بزرگ آن روز جهان، آخرین رمق خود را … از دست داده بودند … در سرزمین حجاز که تقریبا فراموش عالمی بود نیروی تازه‌یی پدید آمد که بزودی بالید و بر کشید و دیری نپایید که طومار قدرتهای بزرگ جهان را درهم نوشت.»
پیامبر وقتی که در غار حرا به تفکر و عبادت مشغول بود، با نزول نخستین آیات سوره علق، بعثتش آغاز شد و با نخستین آیات سوره مدثر ادامه یافت. پیامبر(ص) ابتدا همسرش خدیجه(س) و پسر عمویش علی(ع) را در جریان نبوت خویش قرار داد. سه سال بعد با نزول آیه وَأَنذِرْ عَشِیرَتَک الْأَقْرَبِینَ ﴿۲۱۴﴾ (ترجمه:و خویشان نزدیکت را هشدار ده.)[شعراء–۲۱۴] آشنایانش را از نبوت خود آگاه کرد و در همان سال با نزول آیه فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکینَ ﴿۹۴﴾ (ترجمه:پس آنچه را بدان مأموری آشکار کن و از مشرکان روی برتاب)[حجر–۹۴] نبوتش را علنی کرد. پیامبر(ص) نخستین بار در بازار عُکاظ، جایی که مردم برای تجارت در آن جمع بودند و عده‌ای نیز در بلندی‌های آن به بیان اشعار تازه و داستان‌های گوناگون مشغول بودند، دعوت خویش را آشکار کرد. ابولهب و عده‌ای به پیروی از او پیامبر(ص) را آزار رساندند؛ اما ابوطالب در حمایت از پیامبر(ص) آنان را تنبیه کرد.
آیین پیامبر پیش از بعثت
درباره دین و شریعت حضرت محمد (ص) پیش از بعثت، نظریه‌های گوناگون ارائه شده است:
- بدون شریعت
شماری مانند ابوالحسن بصری، قاضی ابوبکر و قاضی عیاض بر این باورند که ایشان به هیچ شریعتی پایبند نبوده است. شماری دیگر مانند ابوالمعالی، غزالی، قاضی عبدالجبار، سید مرتضی و عبدالوهاب سبکی موضع توقف برگزیده و نظری مشخص نداده‌اند.
- شریعت پیامبران قبل
برخی نیز بر این باورند که حضرت متعبد به شریعت نوح (علیه‌السّلام)، ابراهیم (علیه‌السّلام)، موسی (علیه‌السّلام)،
عیسی (علیه‌السّلام) یا گروهی از پیامبران (علیهم‌السّلام) و یا شریعتی درست اما غیر مشخص بوده است.
- شریعت خود
گروهی باور دارند که پیامبر از شریعت خود بهره می‌جسته است.
- تایید از جانب روح القدس
نظر همانند دیگر این است که حضرت پیش از بعثت از جانب روح القدس تایید می‌گشته و فرشته با حضرت سخن می‌گفته است. ایشان تا چهل سالگی دارای مقام نبوت بود و احکام شرعی به او وحی می‌شد و به همان صورت خداوند را عبادت می‌نمود. هنگامی که در چهل سالگی فرشته وحی را دید، به تبلیغ شریعت جدید موظف شد.
روایاتی در تایید این دیدگاه وجود دارد؛ از جمله روایاتی که بیان می‌دارد اسرافیل حدود سه سال پیش از جبرئیل نزد پیامبر می‌آمده است.
حضرت علی (علیه‌السّلام) نیز به وجود فرشته بزرگ الهی برای مراقبت از اعمال و رفتار حضرت از آغاز کودکی اشاره دارد. بر پایه این شواهد، پیامبر در دوران پیش از بعثت، موحد و مومن بود و خدا را عبادت می‌کرد و با احکامی که از سوی خدا بر وی الهام می‌شد، آشنا بود و در پاره‌ای موارد بر پایه شناخت قطعی حاصل از عقل سلیم و فطرت، رفتار می‌نمود.
منابع
https://fa.wikishia.net/view/%D8%A8%D8%B9%D8%AB%D8%AA
https://fa.wikifeqh.ir/%D8%A8%D8%B9%D8%AB%D8%AA
